Zrównoważone zamówienia publiczne w nowym Prawie zamówień publicznych

Zrównoważone zamówienia publiczne to podejście, w którym zamawiający udzielając zamówień publicznych stosują rozwiązania pozwalające osiągać dodatkowe korzyści społeczne i środowiskowe. W Polsce zrównoważone zamówienia publiczne są popularyzowane przez rząd, samorządy terytorialne oraz środowiska związane z ekonomią społeczną, głównie w zakresie wykorzystania aspektów społecznych. Przykładem takich działań jest VADEMECUM ZAMÓWIEŃ SPOŁECZNYCH przygotowane przez Centrum Inicjatyw Społecznych wspólnie z partnerami. Zielone zamówienia na razie niestety cieszą się mniejszym zainteresowaniem zamawiających.

 

Społeczne zamówienia publiczne

Obowiązujące od stycznia 2021 roku Prawo zamówień publicznych przewiduje rozwiązania, dzięki którym zamawiający udzielając zamówień publicznych mogą osiągać dodatkowe korzyści społeczne. Najważniejsze z tych rozwiązań to:

—  zastrzeżenie udziału w postępowaniu, bez względu na przedmiot zamówienia, wyłącznie do podmiotów ekonomii społecznej, mających wśród zatrudnionych co najmniej 30% osób należących do grup zagrożonych wykluczeniem społecznym, np. bezrobotnych, osób z niepełnosprawnością, bezdomnych czy uchodźców,

—  zastrzeżenie udziału w postępowaniu dotyczącym zamówienia na usługi społeczne, zdrowotne lub kulturalne wyłącznie do spółdzielni socjalnych i przedsiębiorstw społecznych, czyli podmiotów prowadzących integrację społeczną i zawodową osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, stosujących mechanizmy partycypacji pracowniczej,

—  nałożenie wymogu na wykonawcę, aby do realizacji zamówienia zatrudnił osoby należące do wskazanych przez zamawiającego grup zagrożonych wykluczeniem społecznym,

—  nałożenie na wykonawcę obowiązku, aby zatrudnił na podstawie stosunku pracy pracowników wykonujących czynności, które zgodnie z prawem pracy takiego zatrudnienia wymagają,

—  wyłączenie stosowania Prawa zamówień publicznych do udzielenia organizacjom pozarządowym lub spółdzielniom socjalnym zamówień dotyczących zadań przewidzianych w gminnym programie rewitalizacji,

—  nałożenie obowiązku wykorzystania przez wykonawcę do realizacji zamówienia produktów lub usług posiadających certyfikaty społeczne i ekologiczne, potwierdzające wypełnianie podstawowych norm społecznych i środowiskowych,

—  określenie wymogów dostosowujących przedmiot zamówienia do potrzeb i możliwości jego użytkowników, w szczególności osób z niepełnosprawnością, co ułatwi im korzystanie z przedmiotu zamówienia, na przykład drogi, budynku, autobusu miejskiego czy usług publicznych,

—  uwzględnienie w opisie przedmiotu zamówienia innych wymogów, służących osiąganiu korzyści społecznych,

—  zachęcanie wykonawców do stosowania rozwiązań pozwalających osiągać korzyści społeczne poprzez przyznawanie im za to dodatkowych punktów w kryteriach oceny ofert.

Do tego katalogu należy dodać jeszcze jedno rozwiązanie, które znajduje się w ustawie o spółdzielniach socjalnych, ale dotyczy zamówień publicznych. Pozwala ono zastrzec udział w postępowaniu wyłącznie do spółdzielni socjalnych, ale możliwość ta dotyczy jedynie zamówień o wartości mniejszej niż 130 tysięcy złotych netto.

Większość z wymienionych rozwiązań, z wyjątkiem wymogu zatrudnienia na umowę o pracę, ma charakter dobrowolny, czyli zamawiający sam decyduje, czy i kiedy je zastosować. Większość z nich, z wyjątkiem zastrzeżenia dla spółdzielni socjalnych oraz ułatwień dotyczących rewitalizacji, można stosować bez względu na wartość zamówienia. Zamawiający może również, o ile jest to potrzebne, stosować kilka rozwiązań w jednym postępowaniu. Istotne jest także, że wszystkie rozwiązania przewidziane w nowym Prawie zamówień publicznych, choć zostały zmodyfikowane, to ich istota nie zmieniła się w stosunku do poprzedniej ustawy, dlatego przy korzystaniu z nich zamawiający mogą sięgnąć do sprawdzonych wcześniej doświadczeń i sposobów stosowania klauzul społecznych. Zostały one m.in. opisane w VADEMECUM ZAMÓWIEŃ SPOŁECZNYCH. Skorzystanie z niego ułatwi zrozumienie, dlaczego warto stosować społeczne zamówienia publiczne i podpowie, jak to robić w praktyce.

 

 

Zielone zamówienia publiczne

Nowe Prawo zamówień publicznych, podobnie zresztą jak poprzednia ustawa, umożliwia obok klauzul społecznych uwzględnianie przez zamawiających również aspektów środowiskowych, czyli stosowanie tak zwanych zielonych zamówień publicznych. W Polsce aspekty środowiskowe są znacznie rzadziej wykorzystywane niż społeczne, co wynika przede wszystkim z tego, że Prawo zamówień publicznych nie zawiera tak konkretnych rozwiązań środowiskowych, jak to ma miejsce w przypadku zamówień społecznych. To zniechęca zamawiających do stosowania zielonych zamówień, bo chcąc to zrobić, muszą sami formułować konkretne warunki środowiskowe na podstawie powszechnie obowiązującego w Polsce prawa. Wydaje się jednak, że warto ten wysiłek podejmować, bo w ten sposób zmniejszy się zagrożenie dla naszego środowiska naturalnego.

Zamawiający mogą uwzględnić aspekty środowiskowe przede wszystkim poprzez:

—  określenie w opisie przedmiotu zamówienia na dostawy lub usługi wymagań dotyczących określonych poziomów oddziaływania na środowisko i klimat,

—  uwzględnienie w opisie przedmiotu zamówienia na roboty budowlane wymaganych cech materiału, produktu lub usługi dotyczących określonych poziomów oddziaływania na środowisko i klimat,

—  stosowanie wspomnianych wcześniej certyfikatów uwzględniających spełnianie standardów środowiskowych,

—  nałożenie wymogu, aby wykonawca posiadał system zarządzania jakością uwzględniający normy zarządzania środowiskowego,

—  uwzględnienie aspektów środowiskowych, w tym efektywności energetycznej przedmiotu zamówienia, w kryteriach oceny ofert.

Przykłady konkretnych rozwiązań służących osiąganiu korzyści środowiskowych stosowanych przez zamawiających znajdują się m.in. w publikacji „Dobre praktyki w zakresie zrównoważonych zamówień publicznych” wydanej przez Urząd Zamówień Publicznych.

 

Zachęty do stosowania zrównoważonych zamówień publicznych

W obowiązującym obecnie Prawie zamówień publicznych znalazły się nowe rozwiązania, które mają zachęcać zamawiających do korzystania ze zrównoważonych zamówień publicznych. Pierwsze z nich to przeprowadzenie analizy potrzeb i wymagań przed wszczęciem postępowania. Analiza ma uzasadniać udzielenie zamówienia, jego tryb oraz warunki, w tym także możliwość zastosowania w postępowaniu aspektów społecznych i środowiskowych. Przeprowadzenie analizy jest obowiązkowe w zamówieniach o wartości równej lub większej niż progi unijne, w zamówieniach o mniejszej wartości zamawiający mogą, ale nie muszą z niego korzystać. Drugie, nowe rozwiązanie to wstępne konsultacje rynkowe, które może przeprowadzić zamawiający przed przystąpieniem do przygotowania postępowania. Służą one poinformowaniu potencjalnych wykonawców o zamiarze udzielenia zamówienia i zebraniu informacji potrzebnych do przygotowania postępowania. Jest to również okazja do sprawdzenia, czy potencjalni wykonawcy będą w stanie spełnić warunki klauzul społecznych i środowiskowych.  Trzecie rozwiązanie to obligatoryjna zasady efektywności, zgodnie z którą zamawiający ma obowiązek udzielenia zamówienia w sposób zapewniający zarówno najlepszą jakość przedmiotu zamówienia w stosunku do środków, które zamawiający może przeznaczyć na jego realizację, jak i najlepszy stosunek nakładów do efektów, w tym efektów społecznych, środowiskowych.