Klauzule społeczne na co dzień
Klauzule społeczne na co dzień
Rozwiązania dotyczące stosowania klauzul społecznych
Klauzule jako standardowy mechanizm angażowania PES do realizacji zadań publicznych przez samorząd
Przygotowując się do realizacji zamówień publicznych PES powinien także rozpoznać, czy samorządy stosują systemowe rozwiązania, które ułatwiają realizację zadań publicznych przez podmioty ekonomii społecznej. O programach wsparcia ekonomii społecznej była mowa wcześniej, oprócz nich coraz więcej JST wprowadza rozwiązania służące wykorzystywaniu klauzul społecznych. Najczęściej po to, aby ułatwiać dostęp do zamówień podmiotom ekonomii społecznej. Rozwiązania te mają z reguły dwojaki charakter. Najczęściej są to zalecenia dotyczące wykorzystywania przez jednostki podległe wójtowi, burmistrzowi, zarządowi powiatu czy zarządowi województwa klauzul społecznych w udzielanych zamówieniach. Rzadziej samorządy wprowadzają obowiązek stosowania klauzul społecznych, z możliwością odstąpienia, ale z pisemnym uzasadnieniem. Takie rozwiązania są po pierwsze ważnym sygnałem, że włodarze chcą, aby zamówienia realizowały podmioty ekonomii społecznej i zachętą dla urzędników, aby przy pomocy klauzul społecznych do tego doprowadzali.
Z reguły te rozwiązania systemowe obejmują również proste mechanizmy monitorowania stosowania klauzul w zamówieniach publicznych i ich bezpośrednich efektów w postaci liczby zamówień realizowanych przez PES czy też liczby zatrudnionych dzięki klauzulom osób zagrożonych wykluczeniem społecznym.
Wprowadzaniu przez JST takich rozwiązań sprzyjają dwa czynniki. Pierwszy to istnienie w gminie, powiecie czy województwie podmiotów ekonomii społecznej, które są w stanie rzetelnie zrealizować zamówienia i jednocześnie spełnić wymogi objęte klauzulami. To naturalne, że samorządy wprowadzają systemowe rozwiązania wtedy, gdy ma je kto wykorzystać.
Drugi czynnik bardzo istotny to nacisk ze strony PES na wprowadzanie takich rozwiązań. Taki nacisk to po prostu zainteresowanie PES klauzulami, zachęcanie samorządów do ich stosowania oraz pomoc w wypracowaniu systemowych rozwiązań w tym zakresie. Skuteczność takich „zachęt” dla JST jest większa, gdy PES działają razem, a nie pojedynczo. Dlatego warto, aby PES współpracowały ze sobą i wspólnie uzgadniały i prezentowały stanowiska, nie tylko zresztą w sprawie klauzul społecznych. Pomocne w tym jest tak zwane sieciowanie, czyli tworzenie stałych form kontaktów pomiędzy PES działającymi w gminie, powiecie czy województwie. Sieciowanie przydaje się nie tylko do wpływania na samorządy, ale jest również znakomitą formą wymiany doświadczeń i współpracy także przy realizacji zamówień publicznych. PES do forsowania rozwiązań systemowych powinny również wykorzystywać istniejące w wielu JST rady działalności pożytku publicznego.
Przykłady rozwiązań systemowych
Lokalne przepisy, które ułatwiają zlecanie zadań publicznych przedsiębiorstwom społecznym
Co raz więcej samorządów terytorialnych wprowadza wewnętrzne zalecenia stosowania klauzul społecznych. Pierwowzorem takiego podejścia była administracja rządowa. Od 2015 roku Rada Ministrów wydaje zalecenia dotyczące stosowania aspektów społecznych przez administrację rządową. Ostatnie zalecenia przyjęte zostały w 2017 roku. Urząd Zamówień na podstawie danych przesłanych przez jednostki administracji rządowej opracował Raport z realizacji Zaleceń Rady Ministrów w sprawie uwzględniania przez administrację rządową aspektów społecznych w zamówieniach publicznych w latach 2016 – 2017 podsumowujący stosowanie zaleceń w praktyce.
Samorządy terytorialne nie są scentralizowane, są autonomiczne, każdy sam decyduje o wprowadzeniu rozwiązań upowszechniających stosowanie klauzul społecznych. Należy jasno stwierdzić, że większość samorządów dotychczas takich rozwiązań nie wprowadziła, stąd zresztą pomysł na Model. Powoli jednak przybywa samorządów, które wprowadzają własne zalecenia dotyczące stosowania klauzul społecznych. Zlecenia przyjmowane są w drodze zarządzeń wójtów, burmistrzów, prezydentów, uchwał zarządów powiatu i zarządów województw.
Tego rodzaju rozwiązania służą przede wszystkim promowaniu stosowania klauzul społecznych w zamówieniach publicznych udzielanych przez jednostki podległe wójtom, burmistrzom, prezydentom, zarządom powiatów i województw. Rozwiązania te różnią się, jeśli chodzi o zakres przedmiotowy. Niektóre zalecają stosowanie tylko dwóch, trzech klauzul, inne uwzględniają szeroką paletę aspektów społecznych. Część samorządów wskazuje konkretne jednostki, których dotyczą zalecenie, na przykład ośrodki pomocy społecznej, część obejmuje wszystkie jednostki podległe, włącznie z urzędami gmin, starostwami powiatowymi czy urzędami marszałkowskimi.
Tego rodzaju zalecenia, w oparciu o poprzednie Prawo zamówień publicznych, przyjęły m.in.:
- Łomianki w zakresie zamówień o wartości do 30 tys. euro,
- Łódź w zakresie zamówień o wartości do 30 tys. euro i powyżej 30 tys. euro,
- Legionowo w zakresie zamówień o wartości powyżej 30 tys. euro.
Regulaminy przyjęte przez wymienione samorządy zawiera Baza wiedzy Modelu.
Jest także kilka samorządów, które swoje zalecenia rozciągają nie tylko na aspekty społeczne, ale również środowiskowe, czyli tak zwane zrównoważone zamówienia publiczne. Przykładem może być samorząd województwa pomorskiego. Uchwałę dotyczącą stosowania zrównoważonych zamówień publicznych znaleźć można w Bazie wiedzy Modelu.
Niektóre samorządy poszły dalej i wprowadziły obowiązek stosowania klauzul społecznych. Obowiązek dotyczy urzędników przygotowujących merytorycznie zamówienia. Nie jest on bezwzględny, urzędnik może nie zastosować klauzuli, ale musi w takim przypadku pisemnie uzasadnić powody.
Pionierem takich rozwiązań jest Częstochowa. Miasto stosowało klauzule społeczne od 2011 roku, a w 2014 zarządzeniem Prezydenta Miasta wprowadziło w tym zakresie obowiązek dotyczący wszystkich zamówień o wartości powyżej 30 tys. euro. Przez pięć lat stosowania klauzul społecznych dzięki nim zatrudniono 760 osób, a zamówienia zrealizowało ponad 30 podmiotów ekonomii społecznej. Obecnie obowiązuje zarządzenie Prezydenta z 2018 roku, które uwzględnia również aspekty środowiskowe.
Innym przykładem systemowego rozwiązania może być Warszawa. W 2015 roku zarządzeniem Pani Prezydent wprowadzony został obowiązek stosowania trzech klauzul społecznych (zastrzeżonej, pracowniczej i zatrudnieniowej), ale tylko w kilku rodzajach zamówień, np. w cateringu czy usługach porządkowych. Przyjęcie zarządzenia poprzedzone zostało ponad rocznymi przygotowaniami, w ramach których opracowany został podręcznik stosowania klauzul społecznych. Stał on się podstawą do przeszkolenia ponad tysiąca urzędników. Rodzaje zamówień wskazane w zarządzeniu dotyczyły obszarów, w których najczęściej ofertą dysponują podmioty ekonomii społecznej, co wynikało z przeprowadzonego rozpoznania. Pierwsze trzy lata stosowania zarządzenia przyniosło efekty w postaci zatrudnienia ponad 5 tys. osób na umowy o pracę, w tym osób bezrobotnych i z niepełnosprawnościami oraz realizacji zamówień przez kilkanaście podmiotów ekonomii społecznej. W 2018 roku zarządzenie zostało rozszerzone na dodatkowe rodzaje zamówień i jednostki zobowiązane do jego stosowania.
Obowiązek stosowania dwóch klauzul społecznych oraz klauzul środowiskowych wprowadził również Gdańsk.
Zarządzenia prezydenta Częstochowy, Gdańska i Warszawy znajdują się w Bazie wiedzy Modelu.
Jako inspirację można potraktować Barcelonę, która w zamówieniach publicznych stosuje rozwiązania pozwalające uwzględniać aspekty społeczne i środowiskowe. Rozwiązania te uwzględniają szerokie spektrum korzyści społecznych. Są zapisane w wewnętrznych regulacjach, część z nich ma charakter obligatoryjny, część zalecany. Pojawiają tam rozwiązania skierowane do podmiotów ekonomii społecznej, ale także dotyczące praw pracowniczych, integracji społecznej i zawodowej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym czy też rozwiązania o charakterze równościowym. W Bazie wiedzy Modelu załączone zostały przykładowe kryteria udzielania lub realizacji zamówień publicznych, które pozwalają Barcelonie uzyskiwań dodatkowe korzyści społeczne.
Monitorowanie stosowania klauzul w rozwiązaniach systemowych
Zamówienia publiczne są domeną organów wykonawczych samorządów, a więc wójtów, burmistrzów, prezydentów, zarządów powiatów i zarządów województwa. Stąd też wewnętrzne rozwiązania dotyczące stosowania klauzul społecznych są wprowadzane zarządzeniami wójtów/burmistrzów/prezydentów lub uchwałami zarządów powiatów i województw.
Zarządzenia i uchwały mają różny zakres. Część z nich dotyczy stosowania tylko kilku klauzul społecznych, część obejmuje wszystkie rozwiązania pozwalające uwzględniać aspekty społeczne przy udzielaniu zamówień. Niektóre dotyczą tylko małych zamówień, niektóre tylko dużych, a niektóre i jednych i drugich.
Część z tych rozwiązań obejmuje również monitorowanie przez zamawiających stosowania klauzul społecznych, co oczywiście oznacza także, że muszą to również robić wykonawcy. Ale jest to monitoring ilościowy, uwzględniający jedynie fakt stosowania lub nie klauzul społecznych.
Podobny wymiar ma monitorowanie stosowania klauzul społecznych przez Urząd Zamówień Publicznych. Obecnie w rocznych sprawozdaniach, które do Urzędu muszą przesyłać zamawiający, jest uwzględniona informacja o zastosowaniu poszczególnych klauzul społecznych. Dotyczy to oczywiście zamówień o wartości poniżej 130 tys. zł.
W rozwiązaniach przyjmowanych przez samorządy na razie nie ma elementu oceny stosowania klauzul społecznych, co oznacza, że nie muszą jej dokonywać wykonawcy. Ale warto, żeby - zwłaszcza PES - na własny użytek takiej oceny dokonywały.
Przykłady rozwiązań systemowych w pomorskich samorządach
Poniżej przedstawiamy linki do stron z przykładami rozwiązań stosowanych w samorządach, które zachęciliśmy do wdrożenia modelu zlecania zadań publicznych PES z użyciem klauzul społecznych:
1. Miasto Słupsk: http://bip.um.slupsk.pl/urzad_
2. Powiat Słupski: https://bip.powiat.slupsk.pl/
3. Miasto Ustka: https://bip.um.ustka.pl/a,
4. Gmina Kępice: http://bip.kepice.pl/strony/
5. Gmina Dzierzgoń: http://bip.dzierzgon.pl/?a=