Rozwiązania dotyczące stosowania klauzul społecznych

Zalecenie lub obowiązek stosowania klauzul społecznych w samorządzie

Coraz częściej, choć wciąż jest to margines, samorządy wprowadzają rozwiązania, które w sposób stały, systemowy mają ułatwiać realizację zamówień publicznych podmiotom ekonomii społecznej.

Takie działania są elementem szerszych programów wparcia ekonomii społecznej, które przyjmują niektóre samorządy. Takie programy obejmują różne działania służące wpieraniu przez samorząd rozwoju ekonomii społecznej na swoim terenie, w tym z reguły także działania służące upowszechnianiu klauzul społecznych. 

Regionalne programy wsparcia ekonomii społecznej mają wszystkie samorządy województw, bo był dokument wymagany w ramach wsparcia z funduszy unijnych w obecnym okresie programowania. Ale takie programy, już w pełni dobrowolnie, przyjęły również niektóre gminy czy powiaty. Przykładem może być Lokalny Program Rozwoju Ekonomii Społecznej miasta Wrocławia czy też Program Wsparcia Ekonomii Społecznej w Ostrowcu Świętokrzyskim na lata 2015 – 2021.

Częściej, choć również marginalnie, samorządy wprowadzają systemowe rozwiązania, które upowszechniają stosowanie klauzul społecznych, m.in. z myślą o ułatwieniu dostępu do zamówień podmiotom ekonomii społecznej. Rozwiązania te mają z reguły dwojaki charakter. Najczęściej są to zalecenia dotyczące wykorzystywania przez jednostki podległe wójtowi, burmistrzowi, zarządowi powiatu czy zarządowi województwa klauzul społecznych w udzielanych zamówieniach. Rzadziej samorządy wprowadzają obowiązek stosowania klauzul społecznych, z możliwością odstąpienia, ale z pisemnym uzasadnieniem. Takie rozwiązania są po pierwsze ważnym sygnałem, że włodarze chcą, aby zamówienia realizowały podmioty ekonomii społecznej i zachętą dla urzędników, aby przy pomocy klauzul społecznych do tego doprowadzali.

Z reguły te rozwiązania systemowe obejmują również proste mechanizmy monitorowania stosowania klauzul w zamówieniach publicznych i ich bezpośrednich efektów w postaci liczby zamówień realizowanych przez PES czy też liczby zatrudnionych dzięki klauzulom osób zagrożonych wykluczeniem społecznym.

Samorządy, które przyjęły tego rodzaju rozwiązania, maja na swoim terenie podmioty ekonomii społecznej, które są w stanie z jednej strony zrealizować zamówienia, z drugiej, spełnić warunki objęte klauzulami.

Przykłady rozwiązań systemowych

Nie warto wyważać otwartych drzwi – sprawdzamy jak systemowo wdrażają klauzule społeczne inne samorządy w Polsce i za granicą

Co raz więcej samorządów terytorialnych wprowadza wewnętrzne zalecenia stosowania klauzul społecznych. Pierwowzorem takiego podejścia była administracja rządowa. Od 2015 roku Rada Ministrów wydaje zalecenia dotyczące stosowania aspektów społecznych przez administrację rządową. Zalecenia Rady Ministrów w sprawie uwzględniania przez administrację rządową aspektów społecznych w zamówieniach publicznych.  Urząd Zamówień na podstawie danych przesłanych przez jednostki administracji rządowej opracował Raport z realizacji Zaleceń Rady Ministrów w sprawie uwzględniania przez administrację rządową aspektów społecznych w zamówieniach publicznych w latach 2016 – 2017 podsumowujący stosowanie zaleceń w praktyce.

Samorządy terytorialne nie są scentralizowane, są autonomiczne, każdy sam decyduje o wprowadzeniu rozwiązań upowszechniających stosowanie klauzul społecznych. Należy jasno stwierdzić, że większość samorządów dotychczas takich rozwiązań nie wprowadziła, stąd zresztą pomysł na Model. Powoli jednak przybywa samorządów, które wprowadzają własne zalecenia dotyczące stosowania klauzul społecznych. Zlecenia przyjmowane są w drodze zarządzeń wójtów, burmistrzów, prezydentów, uchwał zarządów powiatu i zarządów województw.

Tego rodzaju rozwiązania służą przede wszystkim promowaniu stosowania klauzul społecznych w zamówieniach publicznych udzielanych przez jednostki podległe wójtom, burmistrzom, prezydentom, zarządom powiatów i województw. Rozwiązania te różnią się, jeśli chodzi o zakres przedmiotowy. Niektóre zalecają stosowanie tylko dwóch, trzech klauzul, inne uwzględniają szeroką paletę aspektów społecznych. Część samorządów wskazuje konkretne jednostki, których dotyczą zalecenie, na przykład ośrodki pomocy społecznej, część obejmuje wszystkie jednostki podległe, włącznie z urzędami gmin, starostwami powiatowymi czy urzędami marszałkowskimi.

Tego rodzaju zalecenia, w oparciu o poprzednie Prawo zamówień publicznych, przyjęły m.in.:

• Łomianki w zakresie zamówień o wartości do 30 tys. euro,
• Łódź w zakresie zamówień o wartości do 30 tys. euro i powyżej 30 tys. euro,
• Legionowo w zakresie zamówień o wartości powyżej 30 tys. euro.

Regulaminy przyjęte przez wymienione samorządu są w Bazie wiedzy Modelu.

Jest także kilka samorządów, które swoje zalecenia rozciągają nie tylko na aspekty społeczne, ale również środowiskowe, czyli tak zwane zrównoważone zamówienia publiczne. Przykładem może być samorząd województwa pomorskiego. Uchwałę dotyczącą stosowania zrównoważonych zamówień publicznych znaleźć można w Bazie wiedzy Modelu.

Niektóre samorządy poszły dalej i wprowadziły obowiązek stosowania klauzul społecznych. Obowiązek dotyczy urzędników przygotowujących merytorycznie zamówienia. Nie jest on bezwzględny, urzędnik może nie zastosować klauzuli, ale musi w takim przypadku pisemnie uzasadnić powody.

Pionierem takich rozwiązań jest Częstochowa. Miasto stosowało klauzule społeczne od 2011 roku, a w 2014 zarządzeniem Prezydenta Miasta wprowadziło w tym zakresie obowiązek dotyczący wszystkich zamówień o wartości powyżej 30 tys. euro. Przez pięć lat stosowania klauzul społecznych dzięki nim zatrudniono 760 osób, a zamówienia zrealizowało ponad 30 podmiotów ekonomii społecznej. Obecnie obowiązuje zarządzenie Prezydenta z 2018 roku, które uwzględnia również aspekty środowiskowe.

Innym przykładem systemowego rozwiązania może być Warszawa. W 2015 roku zarządzeniem Pani Prezydent wprowadzony został obowiązek stosowania trzech klauzul społecznych (zastrzeżonej, pracowniczej i zatrudnieniowej), ale tylko w kilku rodzajach zamówień, np. w cateringu czy usługach porządkowych.  Przyjęcie zarządzenia poprzedzone zostało ponad rocznymi przygotowaniami, w ramach których opracowany został podręcznik stosowania klauzul społecznych. Stał on się podstawą do przeszkolenia ponad tysiąca urzędników. Rodzaje zamówień wskazane w zarządzeniu dotyczyły obszarów, w których najczęściej ofertą dysponują podmioty ekonomii społecznej, co wynikało z przeprowadzonego rozpoznania. Pierwsze trzy lata stosowania zarządzenia przyniosło efekty w postaci zatrudnienia ponad 5 tys. osób na umowy o pracę, w tym osób bezrobotnych i z niepełnosprawnościami oraz realizacji zamówień przez kilkanaście podmiotów ekonomii społecznej. W 2018 roku zarządzenie zostało rozszerzone na dodatkowe rodzaje zamówień i jednostki zobowiązane do jego stosowania.

Obowiązek stosowania dwóch klauzul społecznych oraz klauzul środowiskowych wprowadził również Gdańsk.

Zarządzenia prezydenta Częstochowy, Gdańska i Warszawy znajdują się w Bazie wiedzy Modelu.

Jako inspirację można potraktować Barcelonę, która w zamówieniach publicznych stosuje rozwiązania pozwalające uwzględniać aspekty społeczne i środowiskowe. Rozwiązania te uwzględniają szerokie spektrum korzyści społecznych. Są zapisane w wewnętrznych regulacjach, część z nich ma charakter obligatoryjny, część zalecany. Pojawiają tam rozwiązania skierowane do podmiotów ekonomii społecznej, ale także dotyczące praw pracowniczych, integracji społecznej i zawodowej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym czy też rozwiązania o charakterze równościowym. W Bazie wiedzy Modelu załączone zostały przykładowe kryteria udzielania lub realizacji zamówień publicznych, które pozwalają Barcelonie uzyskiwań dodatkowe korzyści społeczne.